Yusuf GEDİKLİ: ‘Héyderbaba’ya Selam’ın Sırrı Nedir?
Dünyada binlerce şair ve yüz binlerce şiir vardır. Her şairin insanların hafızalarına kazınan, unutulmayan şiirleri mevcuttur. Şairler ve unutulmaz şiirleri zaman geçtikçe birbirleriyle aynılaşırlar. Öyle ki bunlardan biri diğerini hatıra getirir. Nasıl ki Faruk Nafiz, Han Duvarları; Necip Fazıl, Kaldırımlar; Mehmet Akif, Çanakkale Şehitleri’yle özdeştir; işte Şehriyar’la Héyderbaba da birbiriyle özdeşleşmiş iki kelimedir. Fakat Héyderbaba’nın diğerlerinden farkı onun kısa zamanda serhatleri aşarak çok geniş bir coğrafyada yayılması, hafızalarda canlı ve silinmez biçimde yer etmesidir.
İran’da Türkçenin Yasaklanması ve Héyderbaba’nın Yükselişi
İran’da 1925’te idareyi ele geçiren Fars asıllı Pehlevi hanedanı, bin yıl gibi uzun bir zamandan beri Türkler tarafından yönetilen İran’ı nihayet bin yıl sonra ele geçirmenin verdiği hınçla, geçmişin acısını çıkartmak için Türkçeyi yasaklamıştı. Okullarda, basında, hatta sokakta yasaklanan Türkçe, yalnız evde konuşulan bir dil halini almıştı. Türkçe yazan şair ve yazarlar tutuklandı, sürüldü, hapse atıldı. Bu yasak gittikçe şiddetlenerek 1979’daki İslam devrimine kadar sürdü.
Köyden Şehre Göç ve Héyderbaba’nın Anlamı
Gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi İran’da, özellikle Azerbaycan’da köy kökenli halk, sanayileşmenin etkisiyle büyük şehirlere, sanayi merkezlerine akmış, ananevi kültürlerinden ve dillerinden kopma noktasına gelmişti. Şehriyar’ın şiirinin benimsenmesinde köylerinden, kültürlerinden, ana dillerinden kopan, sanayileşmenin darmadağın ettiği geçiş aşamasındaki tarım toplumunun özlemlerine cevap vermesi mühim rol oynamıştır.
Héyderbaba’nın Edebi Değeri ve Uzun Ömürlü Etkisi
Héyderbaba’nın sevilmesinin sebeplerinden biri de şiirin edebî-bedii değeri, yani sanat yönünden kuvvetliliğidir. Şiirin avamiliği, şekil ve vezin bakımından geleneğe bağlılığı, dil ve anlatım bakımından sadeliği, okuma yazma bilmeyenlerce de anlaşılmasına imkân vermesinin yanında, hafızalarda kalışını kolaylaştırmıştır. Somutluğu, müşahhaslığı, uzayın, tabiatın ve köy hayatının olduğu gibi yansıtılması da Héyderbaba’nın tutulmasının bir diğer sebebidir. Şehriyar’ın Farsça yazdığı şiirlerle meşhur bir şair olarak tanınmış olması da Héyderbaba’nın rağbet görmesinde etkili olmuştur.
Héyderbaba’ya Selam içinde lirik, pastoral, idilli ifade ve ögeler bulunan edebî-bedii değeri yüksek, gerçekçi-romantik ve etno-antropolojik unsurlara sahip bir eser olarak Türk edebiyatında ebediyen yücelecektir.